In dit proefschrift wordt verslag gedaan van een studie naar betekenisvolle concepten voor de verpleegkundige praktijk en opleidingen: kritisch denken en self-efficacy. Het onderzoek heeft plaats gevonden onder gediplomeerde verpleegkundigen en onder studenten/stagiaires van een Hbo verpleegkundige opleiding in het zuiden van het land.

Hoofdstuk 1 introduceert het onderwerp van deze studie, startend met een korte schets van de recente geschiedenis van de verpleegkundige kwalificatieniveaus in Nederland: het mbo en hbo niveau. Er wordt ingegaan op de verschillen tussen beide niveaus en de moeilijkheden die vanuit de verpleegkundige praktijk aangegeven worden bij het positioneren van deze twee verschillend gekwalificeerde professionals. Vervolgens wordt ingegaan op de concepten kritisch denken en self-efficacy. Na een uiteenzetting van deze concepten, komt de (mogelijke) betekenis voor de verpleegkundige (opleidings-) praktijk komen Hierbij wordt eerder verricht nationaal als internationaal onderzoek gepresenteerd. Ook wordt ingegaan op hoe deze concepten onderling samenhangen en welke verbanden vanuit eerder onderzoek verwacht worden. Vervolgens worden de doelstellingen en onderzoeksvragen die in deze studie centraal staan gepresenteerd.
De centrale vraag in dit proefschrift is het onderzoeken van de rol van kritisch denken en self-efficacy in de verpleegkunde en verpleegkundige opleidingen. De onderzoeksvragen die in de verschillende hoofdstukken aan bod komen zijn de volgende:
- Wat is het effect van onderwijs programma’s en strategieën op kritisch denken vaardigheden in verpleegkundige opleidingen?
- Hoe kan kritisch denken bijdragen tot een differentiatie in verpleegkundige niveaus?
- Hoe vormen verpleegkunde studenten self-efficacy overtuigingen?
- Wat zijn de effecten van leeromgevingen op de vorming van self-efficacy overtuigingen?
- Is er een relatie tussen kritisch denken vaardigheden en self-efficacy overtuigingen?

In hoofdstuk 2 worden de resultaten van een literatuurstudie naar effecten van onderwijsprogramma’s en strategieën op kritisch denken gepresenteerd. Vanwege de veelheid aan artikelen en de diversiteit aan gebruikte onderzoeksmethoden daarbinnen, zijn enkel onderzoeksartikelen geïncludeerd waarbij gebruik werd gemaakt van één van de drie wereldwijd meest gebruikte gestandaardiseerde kritisch denken test. Uit de analyse blijkt dat de resultaten wat betreft complete onderwijsprogramma’s wisselend zijn. Hierdoor wordt geen sluitend bewijs geleverd wordt dat onderwijsprogramma’s tot significante groei in kritisch denken leidt. Bij het analyseren van onderwijsstrategieën (zoals bijvoorbeeld onderwijsmethoden) blijkt dat er enkel voor probleem gestuurd leren als methode overtuigend is aangetoond dat dit tot significante verbetering van kritisch denken leidt. In het hoofdstuk wordt ingegaan op factoren die van invloed zijn op de ontwikkeling van kritisch denken, zoals de factor tijd, eerder opgedane ervaringen en startniveau. Deze factoren hebben bij de onderzoeken die in dit hoofdstuk gepresenteerd worden, invloed gehad op de resultaten, waardoor het trekken van eensluidende conclusies in de weg staat. Tenslotte wordt opgemerkt dat er vele definities van kritisch denken gehanteerd worden, wat het meten hiervan bemoeilijkt.

In hoofdstuk 3 en 4 wordt uiteengezet hoe kritisch denken als concept gebruikt kan worden als middel tot differentiatie. Kritisch denken staat volop in de belangstelling binnen verpleegkundige opleidingen, vanwege de toegenomen complexiteit van zorgverlening. Verpleegkundigen worden steeds vaker geconfronteerd met multi-problematiek in de dagelijkse praktijk. Om hier adequaat mee om te kunnen gaan moet een verpleegkundige over hogere denkvaardigheden beschikken zoals analyseren, relateren en oordelen. Deze vaardigheden worden onder de noemer “kritisch denken” geschaard. Verondersteld wordt dat Hbo opgeleide verpleegkundigen over hogere denkvaardigheden beschikken. Met de toegenomen complexiteit zou deze dan beter uit de voeten moeten kunnen. Echter, gezien de vele publicaties over het gebrek aan differentiatie tussen niveau 4 en 5 (resp. Mbo- en Hbo-) opgeleide verpleegkundigen, worden kritische denkvaardigheden (te) weinig gerelateerd aan functie en takenpakketten. In hoofdstuk 4 worden drie modellen gepresenteerd die inzicht geven in het gebruik van verschillende (niveaus van) kritische denkvaardigheden. Er wordt ingegaan op hoe de verschillende modellen het verpleegkundig vakgebied representeren. Binnen de modellen worden andere accenten gelegd. Zo blijkt uit de bespreking van het model van Benner, dat de mate van expertise van de verpleegkundige zeer bepalend is voor de toepassingswijze van denkvaardigheden. Het cognitieve continuüm model daarentegen stelt de taak centraal, waarbij Eraut de beschikbare tijd toevoegt als bepalende factor. Opgemerkt wordt dat de modellen complementair zijn aan elkaar, en dat de taak/situatie en de beschikbare tijd leide